Als de internist/reumatoloog Johan Ehrlich (1950) zijn tekeningen van vroeger laat zien, reageert zijn 97-jarige moeder Annemarie dat zijn zus Ilona pas echt mooi kon tekenen. „Zó eerlijk is mijn moeder dus”, verzucht Johan grinnikend. „Of zoals mijn kleindochter Rebecca het noemt: in your face. Dat moet bijna wel met de naam Ehrlich, die ‘eerlijk’ betekent in het Duits. Keerzijde van eerlijk zijn is, dat enige diplomatie soms verloren gaat.”

Johan werd geboren in het Benoordenhout, waar zijn moeder al 85 jaar in hetzelfde huis woont. „Dat huis herbergt de enorme geschiedenis van mijn familie. Ik ben er geboren en heb er gewoond, net als mijn dochter Marije en nu woont mijn kleindochter Rebecca er samen met haar overgrootmoeder Annemarie.”

Verhuizing naar Den Haag

Annemarie Ehrlich (1926) was negen jaar toen ze met haar ouders, broers en zus vanuit Berlijn naar Den Haag verhuisde. „Mijn Joodse vader zag dat Duitsland zich tot de tanden toe bewapende. Hij besloot met ons uitgerekend naar Den Haag te gaan. Waarom? In Berlijn zaten we op een Vrije School en via kennissen hadden mijn ouders gehoord dat er ook in Den Haag een Vrije School was geopend. Eerst woonden we op een etage in de Weissenbruchstraat. Later betrokken we dit herenhuis in het Benoordenhout, omdat we dan dichter bij school woonden. Van daaruit was het slechts vijf minuten lopen.” Annemarie neemt een slokje thee.

Mijn man heb ik 35 jaar geleden verloren. Mijn dochter Ilona 10 jaar geleden

Annemarie

„Met mij gaat het nog altijd goed. Ik ben glashelder, alleen het lopen is minder”, vertelt de 97-jarige. „Mijn man heb ik 35 jaar geleden verloren. Mijn dochter Ilona 10 jaar geleden. Mijn broer die nu 99 jaar is, woont in Zeist. Ik ben een dankbaar mens. Johan komt twee keer per week, Rebecca woont boven en ik krijg veel bezoek.” Haar zoon reageert: „Mijn moeders optimisme is bewonderenswaardig.”

Voor Annemarie en haar broer was het in 1932 wennen op de Vrije School Den Haag. „We werden in het begin gepest en uitgescholden, omdat we Duits waren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitsers het gebouw van de Vrije School Den Haag in beslag hadden genomen, kreeg in ons huis alleen de bovenbouw les. Op school zaten we allemaal bij elkaar. Het mooie daarvan vond ik, dat jong en oud met elkaar speelden. Dat zal ik nooit vergeten. Het vrijeschoolonderwijs bood herkenning. De door Rudolf Steiner, grondlegger van de antroposofie en het vrijeschoolonderwijs, ontwikkelde bewegingsleer euritmie, gaf mij bovendien een missie.”

Vragen

Annemarie’s leven stond en staat in het teken van euritmie. „Ik werkte als euritmiejuf op de Vrije School Den Haag. Daarnaast ging ik altijd in op vragen die mensen mij stelden. Let op de vragen die op je pad komen, zeg ik altijd. Tot mijn 95ste reisde ik de hele wereld over om cursussen te geven op scholen en bij bedrijven – aan scholieren, managers en medewerkers. Met euritmie kun je het sociale tussen mensen zichtbaar en ‘beleefbaar’ maken. Dat gaat dan bijvoorbeeld over verantwoording nemen en vertrouwen schenken.”

Haar achterkleindochter, de dertigjarige Rebecca Streng, consultant bij True Talk, therapeut i.o. en singer-songwriter, werd haar zogenoemde ‘mailpersoon’. „Annemarie ontvangt nog dagelijks vele vragen over euritmie. Samen beantwoorden we ze. Ze groeide in haar leven uit tot een autoriteit. Op YouTube staan instructiefilmpjes en we hebben een boekje geschreven over euritmie, The essentials of eurithmy. Euritmie was vroeger het meest gehate vak op de Vrije School. Pas toen ik met Annemarie ging werken, werd me duidelijk wat euritmie precies inhoudt. Kort gezegd: wordt wakker voor de bewegingen die je maakt. Ze hebben impact op degene die naast je, voor je of achter je staat. Met die kennis kun je allerlei oefeningen leren, die onder meer samenwerken bevorderen.”

Mijn oudste dochters gingen er vroeger naar school

Marije

Marije Ehrlich (1972), moeder van Rebecca (en nog drie dochters) en dochter van Johan, trad onlangs aan als nieuwe schoolleider van de onderbouw van de Vrije School Den Haag. „Een mooie uitdaging op een vertrouwde plek”, reageert Marije. „Mijn oudste dochters gingen er vroeger naar school. Na een roerige tijd is de school weer volop in ontwikkeling. Daar houd ik van, want ik ben een bouwer.”

Dit jaar viert die eerste Vrije School van Nederland haar honderdjarige bestaan. Marije: „Mede daarom organiseert de Vereniging van vrijescholen op 30 november 2023 een symposium in de Haagse Koninklijke Schouwburg met sprekers als Otto Scharmer en Gert Biesta, muziek en interactieve sessies over onder meer vitaliteit, diversiteit en inclusie.”

Best bijzonder, besluit Marije. „Al die generaties die in huize Ehrlich hebben gewoond en naar de Vrije School Den Haag gingen. Vrijeschoolonderwijs is dé rode draad in onze familie.” Annemarie’s zoon Johan zorgde voor het nageslacht. Zijn 4 dochters, 12 kleinkinderen en één achterkleinkind gingen, of gaan allemaal naar een vrijeschool. „De ouders van Annemarie zijn niet voor niets naar Den Haag verhuisd”, aldus Marije.